TS Nguyễn Ngọc Sơn, ĐH Kinh tế-Luật TP HCM, cho rằng cụm từ “doanh nghiệp xăng dầu được trao quyền định giá” được báo chí đề cập nhiều suốt thời gian qua đã làm cho người dân hiểu rằng giá xăng dầu liên tục tăng là do doanh nghiệp, cụ thể là Petrolimex độc quyền. Trên thực tế, nhìn vào quyền hạn của Tổ giám sát liên ngành giá xăng dầu (Tổ giám sát) cho thấy các mức giá áp dụng vừa qua đều có sự “can thiệp” của tổ này, doanh nghiệp vẫn chỉ dừng ở quyền đề xuất giá.
- Nhà nước vẫn còn định giá xăng? Quan điểm của ông về Tổ giám sát này như thế nào?
- Chúng ta phải thừa nhận rằng thị trường xăng dầu còn khiếm khuyết rất nhiều về cạnh tranh giá do Petrolimex còn thống lĩnh thị trường. Tuy nhiên, với việc tồn tại Tổ giám sát kiểu “hành chính hóa” như hiện nay thì cơ chế định giá xăng dầu rõ ràng là có vấn đề, không thể nói đã hoàn toàn buông theo thị trường.
Tôi cho rằng đã là Tổ giám sát thì phải đúng với bản chất của giám sát, chỉ lấy thông tin, kiểm tra mức tính toán, đề xuất của doanh nghiệp đúng chưa, hợp lý chưa? Hợp lý hay không cũng phải công khai toàn bộ thông số cho người dân và các cơ quan có thẩm quyền biết để cùng giám sát. Trong khi hiện nay, mặc dù doanh nghiệp được trao quyền quyết định về giá nhưng Tổ giám sát vẫn can thiệp, như vậy dễ nảy sinh cơ chế xin - cho và dĩ nhiên chưa theo thị trường.
- Nhưng khi thị trường còn khiếm khuyết về tính cạnh tranh thì việc trao quyền lớn cho Tổ giám sát cũng là cách để Nhà nước kiểm soát giá mặt hàng này?
- Vấn đề mà xã hội đang quan tâm là giá xăng tăng nhiều mà giảm rất ít. Nếu thả nổi thị trường thì phải sòng phẳng. Đằng này, khi giá thế giới giảm thì doanh nghiệp được sự đồng ý của cơ quan quản lý giá lại có đủ lý do để giảm giá nhỏ giọt, nào là phải tăng thuế bù ngân sách, doanh nghiệp tồn kho nhiều…
Với bối cảnh thị trường cạnh tranh chưa mạnh thì việc trao hoàn toàn quyền định giá cho doanh nghiệp chưa phải là cách hay. Nhưng nếu cứ tồn tại một thị trường nửa vời như hiện nay cũng không ổn. Có thể việc Tổ giám sát đồng ý với đề xuất tăng giá là hình thức hợp pháp hóa các mức giá độc quyền mà doanh nghiệp tạo ra. Khi đó, không thể lấy Luật Cạnh tranh “xử” doanh nghiệp nếu định giá sai vì giá đó đã được coi là hợp pháp. Chưa kể, hiện nay trong Tổ giám sát có sự tham gia của đại diện Cục Quản lý Cạnh tranh. Như thế, Cục Quản lý Cạnh tranh cũng không còn độc lập để giám sát thị trường.
Cho nên đi đến tận cùng câu chuyện này là phải minh bạch cơ cấu giá và cần có giám sát của cả xã hội.
- Vậy thành phần và cơ chế vận hành của Tổ giám sát này theo ông nên như thế nào?
- Ý nghĩa của việc có một tổ giám sát là thay người tiêu dùng kiểm chứng, giám sát doanh nghiệp. Về cơ chế và thành phần của Tổ giám sát, tôi ủng hộ yếu tố vẫn có người có chức vụ trong cơ quan quản lý nhà nước nhằm đảm bảo cái “uy” đối với doanh nghiệp, đồng thời phải có các chuyên gia độc lập am hiểu về kinh doanh xăng dầu để phản biện khi cần thiết. Ngoài ra, cần có thêm cơ chế giám sát cạnh tranh, trong đó cơ quan quản lý cạnh tranh sẽ giám sát doanh nghiệp thống lĩnh thị trường. Tất nhiên, để giám sát được thì cơ quan quản lý cạnh tranh phải độc lập với doanh nghiệp chứ không thể tham gia Tổ giám sát và can thiệp vào giá như hiện nay.
- Vậy còn vấn đề minh bạch, Tổ giám sát sẽ phải công khai như thế nào?
- Nếu Tổ giám sát thống nhất phương án tăng giá của doanh nghiệp xăng dầu thì phải giải thích với người dân tại sao lại chấp nhận đề xuất đó? Tại sao không phải là mức giá khác? Lý giải với người dân mức giá nhập khẩu mà doanh nghiệp xăng dầu đang nhập có phải là mức nhập tốt nhất không?
Những câu hỏi đó nhằm mục đích minh bạch giá xăng, cả xã hội cùng giám sát. Khi đó, cơ cấu giá xăng sẽ công khai, từng hợp đồng nhập khẩu của doanh nghiệp được đưa ra, nêu cụ thể nhập thời điểm nào, số lượng ra sao, mức giá… Trước khi tăng, hàng tồn kho bao nhiêu, sau đó tính các chi phí cùng mức tăng của giá thế giới, tổng cộng lại sẽ ra con số phải tăng hoặc giảm. Công khai các con số cụ thể như vậy nhằm cân đối hài hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp.
- Nếu minh bạch đơn giản như vậy thì lại trở về câu chuyện minh bạch cơ cấu giá xăng mà từ trước tới nay doanh nghiệp vẫn tuyên bố là sẽ công khai?
- Đúng. Điều này chúng ta đã nói từ lâu rồi. Tất cả vẫn hướng về làm sao để một người dân bình thường có thể hiểu được cơ cấu giá xăng, phân tích từng chi phí và nắm được biến động giá thế giới. Chỉ khác một điều là lần này Tổ giám sát độc lập sẽ đại diện cả xã hội để giám sát cơ cấu giá đó và công bố cho người dân.
Từ trước đến nay, các cơ quan quản lý loay hoay đi tìm một cơ chế giá cho mặt hàng xăng. Thực ra, không có một cơ chế nào hoàn hảo cả. Có chăng là cơ chế đó đảm bảo tính minh bạch. Minh bạch từ con số đến con người. Nếu nhìn từ góc độ đó, không có gì hơn là cần thiết phải khởi động lại vấn đề minh bạch.
Theo ông Thái Văn Chung,Tổng Thư ký Hiệp hội Vận tải Hàng hóa TP HCM Cần một tổ giám sát độc lập để tránh trường hợp vừa đá bóng vừa thổi còi. Nếu tổ giám sát này có đại diện các hiệp hội ngành nghề liên quan trực tiếp tới giá xăng dầu tham gia cũng là một điều tốt nhưng chủ lực vẫn phải là cơ quan quản lý nhà nước mang tính độc lập hơn, đồng thời kêu gọi thêm các chuyên gia độc lập am hiểu về xăng dầu, kinh tế vĩ mô. Theo TS Nguyễn Thị Thủy, Khoa Luật Thương mại - Đại học Luật TP HCM, do lĩnh vực xăng dầu có tính đặc thù nên rất cần những chuyên gia độc lập hàng đầu có cái nhìn tổng thể tham gia vào Tổ giám sát độc lập về giá. Các chuyên gia sẽ cân đối được lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Theo PGS.TS Ngô Trí Long, tổ giám sát cần có sự tham gia của các hiệp hội ngành hàng như vận tải, thép, nghề cá… và Hội Bảo vệ tiêu dùng bởi thành viên của các hiệp hội này trực tiếp chịu tác động từ giá xăng dầu. Các hiệp hội sẽ dựa trên kinh nghiệm điều hành từng lĩnh vực để đưa ra hướng đề xuất, trực tiếp kiểm chứng các con số tính toán cấu thành giá, từ đó tạo ra tính minh bạch và khách quan. |
Theo Pháp Luật TP