Hiện nay, pháp luật về sở hữu trí tuệ được quy định tại Luật Dân sự. Tuy nhiên, đây chỉ là một phần nhỏ trong bộ luật này (phần VI) nên còn chung chung và tương đối sơ sài, bên cạnh đó nhiều văn bản hướng dẫn thi hành dưới luật chưa cụ thể và chi tiết, gây khó khăn cho cơ quan thực hiện.
Chẳng hạn, Nghị định 12/CP về vi phạm hành chính có quy định những sản phẩm, bao bì đưa vào lưu thông có dấu hiệu trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn với nhãn hiệu hàng hoá, tên gọi xuất xứ đã được bảo hộ với sản phẩm cùng loại sẽ bị xử phạt...
"Tuy nhiên, đây lại là những khái niệm khá trừu tượng: thế nào là dấu hiệu được xem là tương tự, gây nhầm lẫn với nhãn hiệu được bảo hộ? Chính vì quy định chưa rõ ràng đã dẫn tới những ý kiến trái ngược nhau giữa các cơ quan quản lý về cùng một nhãn hiệu, gây khó khăn cho đơn vị thực thi. Một minh chứng cho sự chồng chéo giữa các cơ quan liên quan là, trong khi Cục Sở hữu công nghiệp thì cấp giấy chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu hàng hoá cho loại thuốc cảm DECOLGEN của một công ty nước ngoài, nhưng bộ quản lý chuyên ngành lại cấp phép cho một số doanh nghiệp Việt Nam sản xuất loại thuốc này", ông Lê Thế Bảo, Cục trưởng Quản lý thị trường (Bộ Thương mại) cho biết.
Theo ông Trần Việt Hùng, Cục phó Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học công nghệ), hiện nay, quy định tên doanh nghiệp không được trùng lặp trong phạm vi một tỉnh hay địa phương là chưa đủ, bởi nhiều doanh nghiệp thành lập sau cố tình lấy một tên y hệt hoặc tương tự dẫn đến việc tranh chấp về tên mà cục không thể giải quyết nổi. "Hiện nay ở Việt Nam có đến 17 cơ quan liên quan đến việc đăng ký và cấp giấy phép kinh doanh. Vì vậy cần có một cơ quan đầu mối thống nhất về đăng ký kinh doanh với một hệ thống nối mạng quốc gia để đảm bảo ở mức tối thiểu không có hiện tượng doanh nghiệp trùng hoàn toàn tên nhau trên phạm vi toàn quốc", ông Hùng nói.
Chính vì những quy định không cụ thể về khung pháp lý mà theo ông Nguyễn Hữu Lợi, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty TNHH Thương mại VIC, năm 2003, doanh nghiệp nhận được 33 kết luận chính thức là có 22 đơn vị vi phạm kiểu dáng nhãn hiệu "Con heo vàng". Tuy nhiên, việc thực thi còn nhiều bất cập, có những trường hợp đã đi đến kết luận nhưng không thi hành được, ví dụ như trường hợp chi cục quản lý thị trường Hải Phòng đã phát hiện được doanh nghiệp Sóng Hồng đóng trên đụa bàn Hà Nội nhưng không thể xử phạt được vì không có thẩm quyền thi hành phạt ở địa bàn khác.
"Trong khi đó, ở các nước phát triển, thường có một bộ luật riêng biệt rất chi tiết, rõ ràng và được chia ra các nhánh cụ thể như: quyền tác giả và sở hữu công nghiệp, sáng chế, giải pháp hữu ích, nhãn hiệu hàng hoá, kiểu dáng công nghiệp...", ông Trần Việt Hùng, Cục phó Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học công nghệ), cho biết.
Ông Paul A.Norris, luật sư quốc tế, Hãng Luật Baker&McKenzie cho rằng, chính việc chưa có văn bản pháp luật đủ chi tiết liên quan đến sở hữu trí tuệ nên phán quyết của các cơ quan liên quan có thể mang tính chủ quan và không thống nhất với luật pháp Việt Nam cũng như tập quán quốc tế.
"Ở các nước phát triển, cơ quan sở hữu trí tuệ thường có sẵn sách hướng dẫn chi tiết về trình tự công việc và danh mục các yếu tố cần xem xét để kiểm tra tính hợp lệ của hồ sơ. Điều này sẽ giúp cho doanh nghiệp và các luật sư biết cách lập hồ sơ hợp lệ và biết rõ quy trình thẩm định", ông Paul chia sẻ kinh nghiệm.
Theo các chuyên gia, hệ quả của việc thiếu khung pháp luật hoàn chỉnh còn kéo theo những chế tài xử phạt về vấn đề này còn quá yếu. Hiện mức xử phạt hành chính tối đa cho vi phạm về vấn đề này tối đa là 100 triệu đồng, còn quá thấp để đủ trừng phạt và răn đe đối với đối tượng vi phạm. Ngoài ra, một bất cập về quy định hiện nay là vi phạm đến đâu thì xử lý đến đó, nghĩa là một nhãn hiệu bột giặt bị làm nhái nhãn mác thì chỉ phải hủy bỏ bao bì in đó, doanh nghiệp vi phạm vẫn có quyền giữ lại bột giặt và đóng gói lại bằng bao bì khác. Bên cạnh đó cũng chưa có quy định rút giấy phép kinh doanh của những đơn vị vi phạm, điều đó đã khiến nhiều đơn vị không "ngại" việc làm giả nhãn mác của những doanh nghiệp nổi tiếng khác.
Sự thiếu hoàn chỉnh của hệ thống pháp luật cũng là nguyên nhân khiến năng lực của các cơ quan quản lý về đăng ký và thực thi bảo hộ sở hữu trí tuệ như thẩm phán còn nhiều hạn chế. "Chẳng hạn, gần đây trong một chương trình hợp tác với Chính phủ Thuỵ Sỹ về nghiệp vụ sở hữu trí tuệ ở Anh nhưng cơ quan toà án không thể cử ra được đủ 10 thẩm phán có đủ các tiêu chí về ngoại ngữ và kiến thức chuyên môn căn bản. Trong khi đó, đây lại là cơ quan thụ lý các vụ tranh chấp thương hiệu", ông Hùng cho biết.
Cũng theo ông Hùng, hiện nay cục đang bắt đầu soạn thảo khung cho bộ luật chuyên ngành về sở hữu trí tuệ, đây được coi là biện pháp hữu hiệu để chống lại tình trạng vi phạm về quyền sở hữu thương hiệu. "Tuy nhiên, phải đến 2010 bộ luật này có thể mới hoàn thành", ông Hùng nói.
Năm 2003, Cục sở hữu trí tuệ đã nhận được gần 16.000 hồ sơ đăng ký sở hữu công nghiệp.
Ngọc Quang