Tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước 2014 - 2015 tổ chức cuối tháng 2, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đặt mục tiêu giai đoạn này phải cổ phần hóa 432 doanh nghiệp. Bên cạnh đó, đề án tái cơ cấu Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) cũng nêu sẽ thoái vốn tại 376 doanh nghiệp trong hai năm này. Theo nhận định của các công ty chứng khoán - những đơn vị thường đóng vai trò tư vấn trong những vụ bán vốn này, việc đẩy mạnh tái cấu trúc doanh nghiệp Nhà nước thông qua thoái vốn của SCIC cũng như kế hoạch cổ phần hóa sẽ giúp nhà đầu tư có thêm nhiều lựa chọn.
Tuy nhiên, dữ liệu từ Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) cho thấy những cổ phần doanh nghiệp Nhà nước bán ra thời gian qua chưa thực sự hấp dẫn nhà đầu tư.
Tỷ lệ đấu giá thành công cổ phần Nhà nước từ năm 2013 đến nay chỉ khoảng 30%. |
Từ đầu năm 2013 đến nay, HNX đã tổ chức gần 35 phiên đấu giá với tổng lượng cổ phiếu chào bán trên 320 triệu đơn vị. Song, lượng cổ phần bán thành công chỉ gần 98 triệu, chiếm 30% lượng cổ phần được bán. Điều này tương đương với 70% vốn bị "ế" trong cùng khoảng thời gian. Trong đó, những tháng đầu năm 2014 cũng có 9 phiên đấu giá diễn ra với tổng khối lượng phát hành gần 170 triệu cổ phiếu, nhưng lượng bán được chiếm chưa đến 20% (trên 29 triệu đơn vị).
Nếu tính riêng từng phiên, chỉ hiếm hoi có những vụ thoái vốn của SCIC hay những cổ đông lớn đấu giá thành công 100%, chẳng hạn như trường hợp Muối Khánh Hòa, Đầu tư - Du lịch Đống Đa hay Tổng Công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) bán vốn ngoài ngành tại Ngân hàng Kỹ thương Việt Nam, còn lại tỷ lệ thành công chỉ từ 3- 50%.
Đáng chú ý, ngay cả việc chào bán cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) của các ông lớn cũng không khả quan. Tổng Công ty Thủy tinh và Gốm Xây dựng (Viglacera) vốn điều lệ 3.070 tỷ đồng chào bán ra thị trường gần 70 triệu cổ phiếu (chiếm 23% tổng lượng cổ phiếu đang lưu hành), song tỷ lệ đấu giá thành công chưa đến 15% (đạt gần 19,5 triệu đơn vị).
Vốn điều lệ 800 tỷ đồng và kinh doanh sản phẩm thiết yếu là nước sạch, nhưng Tổng Công ty Đầu tư nước và Môi trường Việt Nam (Viwaseen) cũng có một kỳ IPO chưa thành công khi tỷ lệ thành công chỉ 4%.
Nguồn: HNX |
Trao đổi với VnExpress.net, ông Trần Thăng Long - Trưởng phòng phân tích Công ty Chứng khoán Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BSC) cho biết việc bán cổ phần Nhà nước không khả quan một phần là do kết quả kinh doanh của doanh nghiệp này chưa thực sự tốt và lượng chào bán ra chỉ chiếm lượng nhỏ.
Với Viglacera, thông tin từ công ty cho thấy thấy kết quả kinh doanh ba năm trước IPO không mấy thuận lợi. Lợi nhuận sau thuế công ty mẹ giai đoạn 2010 - 2012 giảm từ 340 tỷ đồng xuống còn 185 tỷ đồng, trong khi lợi nhuận hợp nhất lao dốc từ lãi 570 tỷ đồng năm 2010 xuống lỗ 35 tỷ đồng trong năm 2012. Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn Nhà nước 9 tháng đầu năm 2013 cũng chỉ dưới 7%.
Tại Viwaseen, lợi nhuận hợp nhất năm trước khi IPO (2012) cũng chỉ đạt hơn 26 tỷ đồng, giảm 25% so với năm trước đó. Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn Nhà nước khoảng 5%.
Bên cạnh đó, yếu tố thị trường cũng tác động lớn tới sự thành công của các phiên chào bán cổ phần. Theo ông Long, thị trường chứng khoán mới bắt đầu sôi động trở lại, song mới chỉ thu hút nhà đầu tư ở phân khúc thị trường niêm yết, còn thị trường cổ phiếu niêm yết lần đầu chưa đủ mức hấp dẫn.
Vị chuyên gia này cũng nhận định các doanh nghiệp IPO nhưng không có lộ trình niêm yết cụ thể cũng gây rủi ro, khiến nhà đầu tư chưa mặn mà với những cổ phiếu này. Ông lấy ví dụ như trường hợp của Tổng Công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Hà Nội (Habeco) và Tổng Công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco), dù đã IPO năm 2008, nhưng sau năm năm cả hai doanh nghiệp này vẫn chưa niêm yết trên sàn.
"Doanh nghiệp chưa niêm yết trên sàn sẽ ảnh hưởng đến tính thanh khoản của cổ phiếu. Nếu cứ mãi giao dịch trên OTC, nhà đầu tư sẽ mua bán khó hơn, thông tin về cũng không minh bạch bằng thị trường niêm yết", ông Long nói.
Song, đánh giá về xu hướng của những phiên đấu giá sắp tới, nhiều chuyên gia vẫn giữ quan điểm lạc quan. Theo chuyên gia phân tích của VnDirect, việc Chính phủ sắp cho nới lỏng tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài sẽ tạo cú huých cho thị trường, hỗ trợ cho kế hoạch thoái vốn của SCIC cũng như khuyến khích sự tham gia mua cổ phần IPO của những doanh nghiệp lớn.
Ở trường hợp Viglacera, dù không IPO thành công 100% lượng cổ phiếu phát hành, nhưng trong số cổ phần bán được có tới 52% được nhóm nhà đầu tư nước ngoài mua (10,1 triệu cổ phần). Sắp tới đây, sẽ có thêm một loạt ông lớn như Công ty mẹ Tập đoàn Dệt may (Vinatex), Tổng công ty công nghiệp ôtô Việt Nam (Vinamotor), Tổng công ty Hàng Không Việt Nam (Vietnam Airlines)... cũng tiến hành IPO.
Không chỉ vậy, theo chuyên gia của BSC, thị trường chứng khoán đang đà tăng trưởng tốt cũng tạo điều kiện cho các doanh nghiệp IPO hoặc thoái vốn. "Mặc dù mới ở bước khởi đầu, song việc Nhà nước đặt quyết tâm cổ phần hóa và thoái vốn lúc này cũng thể hiện sự lạc quan hơn vào thị trường. Theo tôi, năm nay và năm sau các cuộc đấu giá có thể bán được nhiều hơn", ông Long phát biểu.
Phương Linh