Báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) của Ủy ban thường vụ Quốc hội đã chỉ ra những bất cập của hình thức này thời gian qua, trong đó có công tác thu phí sử dụng dịch vụ.
Về việc xác định lưu lượng phương tiện giao thông qua trạm thu phí do hiện chưa có văn bản quy định nên một số dự án tính toán chưa chính xác, chưa phù hợp làm ảnh hưởng đến chỉ tiêu doanh thu thu phí hoàn vốn. Báo cáo nêu, có dự án chỉ dựa trên số liệu thống kê khảo sát trong 2 ngày để nội suy ra lưu lượng phương tiện 365 ngày hoặc căn cứ kết quả khảo sát cũ. Ngoài ra, một số dự án tính toán lưu lượng xe dựa vào lượt lưu thông thực tế mà chưa tính đến xe được hưởng chế độ ưu tiên, quy định miễn, giảm hoặc vé theo quý, tháng.
Theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải, trên các tuyến quốc lộ có 88 trạm thu phí. Trong đó, Bộ quản lý 74 trạm (45 trạm đang thu phí, 29 trạm chưa thu), Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố quản lý 14 trạm, ngoài ra còn một số trạm đặt trên các tuyến tỉnh lộ. Thông tư 159 quy định, trạm thu phí phải phù hợp với quy hoạch đường gắn với dự án và khoảng cách giữa các trạm bảo đảm tối thiểu 70km, trường hợp nhỏ hơn 70km Bộ Giao thông Vận tải phải thống nhất ý kiến với Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và Bộ Tài chính.
Tuy nhiên, báo cáo cho biết, trên thực tế xảy ra 2 tình trạng. Một là, trạm thu phí đặt ngoài phạm vi dự án, bổ sung một số hạng mục nằm ngoài phạm vi dự án; hay cho phép nhà đầu tư thu phí cả tuyến đường ngoài BOT chạy song song để bảo đảm phương án tài chính của dự án. Tồn tại thứ 2 là, khoảng cách giữa các trạm thu phí dưới 70 km. Trong 88 trạm thu phí trên các tuyến quốc lộ, có 10 trạm có khoảng cách 60 - 70 km, 20 trạm dưới 60 km và 3 trạm nằm ngoài phạm vi dự án. Các trạm thu phí tập trung chủ yếu trên Quốc lộ 1 (34 trạm chiếm khoảng 40%) và đường Hồ Chí Minh đoạn qua Tây Nguyên (7 trạm).
Ngoài ra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, các địa phương trong quá trình góp ý về vị trí trạm thu phí chưa tham vấn, lấy ý kiến người dân gần trạm, tổ chức xã hội nghề nghiệp, các đối tượng thường xuyên sử dụng đường... khiến xảy ra tình trạng phản đối kéo dài trong thời gian qua. Theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải, đã có 6 trạm thu phí có vị trí đặt trạm không phù hợp hoặc có mức thu phí không hợp lý đã bị yêu cầu điều chỉnh phí.
Cơ quan này cũng cho biết, hiện việc kiểm soát doanh thu đối với các dự án chỉ bao gồm báo cáo doanh thu của doanh nghiệp, thanh tra, kiểm tra đột xuất, định kỳ hàng năm... Tuy nhiên, theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đó cũng chỉ là con số của nhà đầu tư báo cáo, khó có thể kiểm soát được toàn bộ nếu không có sự tham gia của cơ quan thuế (quản lý việc in vé thu phí), cơ quan công an và người dân (thường không lấy cuống vé khi qua trạm thu phí)...
Trong khi đó, qua báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải, tại các trạm thu phí BOT, kết quả doanh thu thu phí trong thời gian giám sát có dự án tăng hơn so với thời gian tương đương của các tháng trước đó. Cơ quan này dẫn chứng những vụ gian lận thu phí tại BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ, Quốc lộ 18...
Liên quan đến vấn đề nguồn vốn cho các dự án BOT, Ủy ban thường vụ Quốc hội cho rằng do ODA dành cho phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đang có xu hướng giảm bởi Việt Nam đã trở thành quốc gia có thu nhập trung bình. Trong khi đó nguồn vốn huy động thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ, trái phiếu do Chính phủ bảo lãnh, các khoản vay thương mại của các doanh nghiệp nhà nước không thể tăng cao do tỷ lệ nợ công trên GDP đã quá cao, sát trần nợ công cho phép.