Tuần trước, nhiều doanh nghiệp khai thác và chế biến Titan đã cùng lên tiếng đề xuất lên Chính phủ việc kéo dài thời hạn được xuất khẩu quặng Titan đến năm 2014, thay vì kết thúc từ cuối tháng 6 năm nay. Lý do của đề nghị này là vì tồn kho hiện nay quá lớn, trong khi khâu chế biến chưa “tiêu hết” được sản lượng hiện nay của nhiều đơn vị khai thác. Tình thế được đánh giá là “khó khăn ở mức cấp bách”, nhưng vì đâu nên nỗi?
Theo các dự báo mới nhất, Việt Nam có trữ lượng khoảng 658 triệu tấn Titan, trong đó có thể huy động cho quy hoạch sản xuất khoảng 440 triệu tấn. Với trữ lượng và tài nguyên quặng Titan lớn nên số lượng các doanh nghiệp tham gia khai thác, chế biến cũng tăng từ 30 đơn vị năm 2006 lên trên 60 đơn vị từ năm 2009 đến nay. Tuy nhiên, hoạt động khai thác, chế biến khá manh mún.
Theo Hiệp hội Titan Việt Nam, các doanh nghiệp khai thác, chế biến khoáng sản Titan đang sở hữu hàng trăm giấy phép khai thác, nhưng phần lớn là các giấy phép khai thác tận thu. Chủ tịch Hiệp hội Titan Lê Văn Lịch cho biết, số lượng các giấy phép khai thác tận thu quá nhiều, thời gian khai thác ngắn nên các doanh nghiệp không chú trọng đến đầu tư lựa chọn thiết bị, công nghệ tiên tiến cho khai thác và tuyển thô; không đầu tư cho tuyển tinh, hoàn thổ và tái tạo môi trường…
Theo ông Lịch, giấy phép tận thu thường được cấp cho các điểm mỏ chưa được thăm dò, đánh giá trữ lượng đầy đủ. Vì lý do này, các doanh nghiệp không có thiết kế khai thác mỏ, không kiểm soát được khai thác, làm thất thoát lớn tài nguyên khoáng sản.
Nhưng bất cập hơn nữa, theo các chuyên gia trong ngành, việc cấp giấy phép khai thác Titan quá nhiều đã gây nên sự mất cân đối nghiêm trọng giữa sản lượng quặng Titan của các giấy phép khai thác còn hiệu lực và các giấy phép chế biến quặng làm nguyên liệu cho chế biến sâu (khoảng 1 triệu tấn/năm). Mất cân đối này dẫn tới hệ lụy là các dự án chế biến sâu đã, đang và sẽ đầu tư không kịp sử dụng hết số lượng quặng sản xuất ra, dẫn đến tồn kho ngày càng lớn, gây khó khăn cho doanh nghiệp. Đây cũng là nguyên nhân Thủ tướng Chính phủ có chỉ thị 02/CT-TTg ngày 9/1/2012 tạm dừng cấp phép thăm dò và khai thác khoáng sản Titan.
Một dàn máy khai thác Titan. Ảnh minh hoạ. |
Tuy nhiên, vấn đề tồn kho Titan vẫn chưa được giải quyết và đang ngày càng nghiêm trọng. Ông Ngô Quốc Hội, Giám đốc Công ty cổ phần khoáng sản An Khánh (Thái Nguyên) cho biết, tính đến thời điểm này, tinh quặng tồn kho của 4 doanh nghiệp ở Thái Nguyên lên đến khoảng 200 nghìn tấn. Còn tại tỉnh Bình Định, lượng quặng tồn kho chưa xuất khẩu được đã ở mức 301 nghìn tấn. Đứng trước khó khăn này, nhiều doanh nghiệp đề nghị Chính phủ xem xét, kéo dài thời gian xuất khẩu quặng Ilmenite tồn kho đến năm 2014 để có nguồn trả nợ vay ngân hàng, tạo việc làm cho người lao động…
Nhưng, việc kéo dài thời gian xuất khẩu tinh quặng Titan lại đi ngược lại với Quyết định số 104/2007/QĐ-TTg ngày 13/7/2007 về “Phê duyệt quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng quặng Titan giai đoạn 2007 - 2015, định hướng đến năm 2025”. Theo quy hoạch, sản lượng quặng Titan giảm từ 460 nghìn tấn năm 2007 xuống còn 250 nghìn tấn năm 2010, cùng lúc, quặng chế biến sâu tăng từ 40 nghìn tấn năm 2007 lên 250 nghìn tấn năm 2010. Mục tiêu là toàn bộ quặng Titan được dùng hết làm nguyên liệu cho chế biến sâu, không còn tồn dư cho xuất khẩu.
Quy hoạch phát triển ngành Titan kể trên có lý do của nó, bởi Titan vốn là nguyên liệu quan trọng cho các ngành công nghiệp công nghệ cao. Với các đặc tính như khả năng kéo dãn tốt (kể cả trong nhiệt độ cao), nhẹ, chống ăn mòn, và khả năng chịu đựng nhiệt độ rất cao, hợp kim titan được dùng chủ yếu trong hàng không, xe bọc thép, tàu hải quân, tàu vũ trụ và tên lửa…, được ứng dụng trong sản xuất dụng cụ y tế, gậy đánh golf, xe đạp, dụng cụ thí nghiệm… Nó cũng cho thấy, Titan là nguyên liệu chiến lược cho một nền công nghiệp hiện đại.
Hiện tại ở Việt Nam chưa phát triển phổ biến các mô hình sản xuất Titan sâu đến sản phẩm cuối cùng, nhưng không có nghĩa tương lai ngành công nghiệp Việt Nam không thể tiếp cận với công nghệ này. Việc kiến nghị kéo dài thời hạn xuất khẩu quặng Titan dường như đi ngược lại lợi ích dài hạn của quốc gia, có lẽ cần được xem xét thấu đáo hơn.
Titan xuất mạnh sang Trung Quốc
Theo Thời báo ngân hàng