Nếu căn cứ theo Chiến lược Cải cách hệ thống thuế thì số thu từ thuế và phí chưa đạt “giới hạn” cho phép. Tuy nhiên, theo TS. Phạm Thế Anh, quyền Viện trưởng Viện Chính sách công và quản lý (Trường đại học Kinh tế quốc dân), thành viên nghiên cứu Báo cáo Kinh tế vĩ mô 2012 do Ủy ban Kinh tế của Quốc hội “đặt hàng” thì ngân sách… đang tận thu.
- Thưa ông, Báo cáo Kinh tế vĩ mô năm 2012 của Ủy ban Kinh tế của Quốc hội liệu có khách quan không khi cho rằng, tỷ lệ động viên từ thuế và phí quá cao?
- Trong giai đoạn 2007-2011, tổng thu ngân sách nhà nước từ thuế và phí (không kể dầu thô) tương đương 21,6% GDP. Nếu so với mục tiêu được đặt ra trong Chiến lược Cải cách hệ thống thuế giai đoạn 2006 - 2010 và giai đoạn 2011 - 2015 (tỷ lệ động viên vào ngân sách từ thuế và phí tương ứng là 20 - 21% GDP và 22 - 23% GDP) thì vẫn dưới trần cho phép.
Nhưng điều đáng nói là, ngoại trừ năm 2009, khi Chính phủ thực hiện hàng loạt biện pháp cắt và miễn giảm thuế nhằm kích thích tổng cầu thì thu thuế và phí (không kể dầu thô) lên tới 22,6% GDP và 24,4% GDP. Như vậy có nghĩa là, thu từ thuế và phí so với GDP ngày càng tăng và nếu không có các giải pháp để giảm thì sức cạnh tranh của nền kinh tế sẽ bị suy giảm, bởi so với Trung Quốc, tỷ lệ thu từ thuế và phí của họ chỉ có 17,3% GDP, Thái Lan và Malaysia 15,5%, Philippines 13%… Đấy là chưa tính đến những khoản chi phí không chính thức.
- Đó là những khoản nào?
- Theo kết quả điều tra Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam thực hiện, mặc dù đã giảm so với những năm trước, nhưng năm 2011 vẫn có tới hơn 52% số doanh nghiệp được hỏi cho biết phải chi trả dưới dạng tiền lót tay cho các cán bộ hành chính địa phương. Năm 2011, có tới 56% doanh nghiệp tham gia đấu thầu dự án của Nhà nước cho biết việc chi trả hoa hồng là… đương nhiên. Điều này đã góp phần làm gia tăng sự bất công giữa các nhóm lợi ích và đại đa số dân chúng, đồng thời làm suy giảm niềm tin vào bộ máy công quyền.
- Theo ông, việc ngân sách động viên quá lớn sẽ dẫn đến hệ quả gì?
- Nếu có 100 đồng bỏ ra đầu tư, sau khi trừ đi tất cả mọi khoản chi phí trước thuế, nhà đầu tư lãi được 10 đồng, trừ thuế thu nhập doanh nghiệp, lãi ròng chỉ còn là 7,5 đồng. Trong khi đó, không cần phải “lao tâm khổ tứ”, chỉ cần gửi số tiền này vào ngân hàng thì nhà đầu tư đã có lãi ít nhất là 9 đồng. Câu hỏi đặt ra là nên bỏ tiền ra đầu tư để tạo công ăn việc làm, tạo sản phẩm cho xã hội, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế, đóng góp vào ngân sách nhà nước hay gửi tiền vào ngân hàng? Chắc chắn nhiều người không bỏ tiền ra đầu tư.
Mọi người cùng có suy nghĩ như vậy và hệ quả là, sản xuất - kinh doanh nếu không đình trệ thì cũng giảm tốc độ phát triển, ngân sách khó tăng thu, sức cạnh tranh của nền kinh tế giảm…
Nói chung, thuế, phí cao đã hạn chế khả năng tích lũy, làm giảm đầu tư phát triển…
- Ngoài tỷ lệ động viên thuế, phí vào ngân sách cao, theo ông, còn những gì có thể coi là bất ổn trong điều hành ngân sách hiện nay?
- Đó chính là nhiều khoản thu không bền vững. Ngân sách thu chủ yếu từ 3 nguồn chính là hoạt động sản xuất - kinh doanh trong nước; từ khai thác dầu thô và nguồn thu từ xuất nhập khẩu. Để giữ nguồn dầu thô cho các nhà máy lọc dầu, nên khối lượng xuất khẩu dầu thô ngày càng giảm, khiến mức đóng góp của dầu thô vào ngân sách giảm từ mức 28,8% năm 2006 xuống 11,75% vào năm 2012 (87.000 tỷ đồng).
Nguồn thu từ hoạt động xuất - nhập khẩu khá bấp bênh và tỷ trọng đóng góp vào ngân sách cũng giảm dần, vì phụ thuộc vào thị trường thế giới và việc cắt giảm thuế nhập khẩu theo cam kết với Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Còn đối với nguồn thu trong nước, thì các khoản thu từ nhà đất đang giảm dần từ mức đóng góp 9,3% tổng thu ngân sách năm 2007, xuống còn 6,6% năm 2011 và theo dự toán, năm 2012, khoản thu này chỉ đóng góp 5,7% (42.422 tỷ đồng) vào tổng thu ngân sách nhà nước.
- Vậy phải làm gì để ổn định nguồn thu?
- Quốc hội, Chính phủ đã nhiều lần thực hiện miễn, giảm, gia hạn thuế và các loại phí, lệ phí. Kết quả cho thấy, ngân sách không giảm thu, mà ngược lại tăng hơn, vì các tổ chức, cá nhân bỏ vốn ra sản xuất - kinh doanh nhiều hơn. Thực tế này cho thấy, cần phải giảm tỷ lệ đóng góp từ thuế, phí vào ngân sách.
Theo Đầu Tư