Theo dự thảo nghị định về tổ chức, hoạt động và chuyển đổi tổng công ty theo mô hình công ty mẹ - công ty con, trong quan hệ với công ty con là doanh nghiệp nhà nước, công ty mẹ có quyền: quyết định cơ cấu tổ chức quản lý công ty con; quyết định điều chỉnh vốn, sử dụng lợi nhuận của công ty con; phân cấp quyết định dự án đầu tư; chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản của công ty con...
Ông Tuấn cho rằng, được trao nhiều quyền như thế, các tổng công ty nhà nước, vốn sống bằng các khoản "phí" thu từ doanh nghiệp thành viên, sẽ sẵn sàng chuyển đổi theo mô hình mới. Một số doanh nghiệp yếu kém, thua lỗ không tự đứng được trên đôi chân mình, sẽ tìm cách được làm công ty con với mục đích ỷ lại “bầu sữa mẹ”.
Ngược lại, một số doanh nghiệp thành viên của tổng công ty 90, 91 sẽ không thấy có điểm mới nào ở quan hệ mẹ - con, do đó sẽ không mặn mà với mô hình mới. Thậm chí, họ sẽ tìm cách thoát ra hoạt động riêng, khi các tổng công ty chuyển đổi sang mô hình công ty mẹ - công ty con.
Công ty con quy định tại dự thảo có thể dưới dạng công ty nhà nước, cổ phần, TNHH, liên doanh. Do đó, theo một số đại biểu, cần thu hẹp dần hình thức công ty con nhà nước để chấm dứt quan hệ nặng tính hành chính như nói ở trên. Lúc đó, quan hệ "mẹ - con" chỉ còn dựa trên quan hệ đầu tư và sở hữu vốn.
Theo tiến sĩ Trần Tiến Cường, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, ngoài 23 công ty lớn được Thủ tướng chấp thuận cho thí điểm hoạt động theo mô hình mẹ - con còn có nhiều nhóm doanh nghiệp khác từ lâu đã hoạt động dưới hình thức này.
Công ty May Việt Tiến là một ví dụ. Từ 10 năm qua, để mở rộng hoạt động sản xuất, doanh nghiệp này đã chủ động góp vốn, lập nhiều công ty vệ tinh. Phó tổng giám đốc Lê Viết Tòa cho biết: "Nhờ uy tín thương hiệu của mình, Việt Tiến đã có quan hệ làm ăn với nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước. Các công ty con đều muốn duy trì quan hệ với Việt Tiến để đảm bảo thị trường. Tôi cho rằng, giữa Việt Tiến với các công ty đã hình thành quan hệ mẹ - con. Chính các doanh nghiệp thành viên đã giúp chúng tôi mở rộng quy mô, đạt mức doanh thu 1.100 tỷ đồng/năm”.
Từ trường hợp của Việt Tiến, ông Cường cho rằng cần tiếp tục thí điểm mô hình hoạt động mới của doanh nghiệp nhà nước, tạo tiền đề xây dựng các tập đoàn kinh tế mạnh. Tuy nhiên cũng phải nghiên cứu ban hành đồng bộ các văn bản pháp lý để hạn chế việc hành chính hóa quan hệ giữa công ty mẹ - con, phát huy tính tự chủ trong hoạt động của các doanh nghiệp thành viên.
Nghĩa Nhân