Đánh giá các giải pháp kích cầu đầu tư và tiêu dùng là cần thiết đối với thực trạng kinh tế Việt Nam hiện nay, song Tiến sĩ Phạm Minh Trí, Chủ tịch Hội Khoa học kinh tế và quản lý TP HCM, cho rằng giải pháp đang nghiêng về kích cung nhiều hơn là kích cầu.
Bước sang năm 2009, kinh tế Việt Nam đối mặt với dự báo ảm đạm về kinh tế thế giới, cùng lúc với tình trạng suy giảm không tránh khỏi trong nước. Chính phủ đã đề ra các giải pháp kích cầu đầu tư và tiêu dùng nhằm chống suy giảm. Theo ông Phạm Trí Minh, các giải pháp đề ra là đúng đắn, phù hợp thực trạng Việt Nam và tình trạng suy thoái trên thế giới. Tuy nhiên, sau khi nghiên cứu các giải pháp kích cầu đầu tư và tiêu dùng, ông lại tỏ ra quan ngại.
Khoản tài chính 17.000 tỷ đồng (1 tỷ USD) được dành trọn gói để hỗ trợ bù 4% lãi suất cho các doanh nghiệp bổ sung vốn sản xuất, kinh doanh, thực chất là kích cung một cách trực tiếp. Trong các giải pháp cũng nói đến cân đối ngân sách để hỗ trợ hộ nghèo và bảo đảm an sinh xã hội, nhưng theo phương thức nào và tổng giá trị là bao nhiêu hiện chưa được xác định. "Nguyên nhân là còn phụ thuộc vào việc nghiên cứu cân đối ngân sách trong khi dự toán ngân sách cho năm 2009 đã được xác định và Quốc hội thông qua, cho phép bội chi khoảng 5%", ông Phạm Minh Trí phân tích.
Các chuyên gia cho rằng, kích cầu tiêu dùng cần có vai trò lớn hơn trong việc ngăn chặn đà suy giảm kinh tế. Ảnh: Hoàng Hà |
Cùng quan điểm, TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu kinh tế và chính sách (CEPR) Trường Đại học Kinh tế - ĐH Quốc gia Hà Nội, cho rằng, hiện kích cầu mới tập trung vào đầu tư và sản xuất, còn kích cầu tiêu dùng hầu như vẫn bị bỏ ngỏ. Hiện các biện pháp tập trung cho gói bù 4% lãi suất, nhưng theo ông, thời gian để hỗ trợ lãi suất trong vòng 8 tháng là ngắn, bởi với tổng vốn 420.000 tỷ đồng được bù, sẽ mất khoảng 2 năm để giải ngân. Trong khi đó, các thủ tục sẽ "ngốn" của doanh nghiệp nhiều thời gian.
Ông Phạm Minh Trí nhận định, luôn có khoảng cách giữa sức mua thật và tiềm năng thị trường của một nước có hơn 80 triệu dân nhưng nghèo, 70% dân số là nông dân, có thu nhập 17 triệu đồng một năm, tương đương 1,4 triệu đồng mỗi tháng. "Đang có một khoảng cách rất xa giữa nhu cầu có khả năng thanh toán (sức mua) và tiềm năng trong tương lai của thị trường. Phải có những biện pháp kích cầu thiết thực, khả thi để cân đối", ông Minh đề xuất. Theo ông, nếu quá chú trọng kích cung để chống suy giảm mà không kích cầu đúng mức, cân đối với khả năng thanh toán, thì sản phẩm của tất cả doanh nghiệp đều khó tiêu thụ ở cả trong và ngoài nước.
Trong khi đó, theo chuyên gia tài chính Kiều Hữu Dũng cho rằng, Chính phủ không nên đứng ra tổ chức chương trình kích cầu tiêu dùng mà nên tạo cơ chế để người dân tiêu dùng nhiều hơn, chẳng hạn thông qua giảm thuế VAT và hỗ trợ cho các ngân hàng về chủ trương để các nhà băng đẩy mạnh cho vay tiêu dùng.
Mới đây, Bộ Công Thương cũng đề xuất giảm mức lãi suất cho vay tín dụng xuất khẩu đối với VND xuống 3% mỗi năm, tương ứng lãi suất các doanh nghiệp đang vay khi được bù 4% lãi suất nhằm thúc đẩy đầu ra cho sản phẩm của Việt Nam. Cùng lúc, Bộ đề xuất cho các nhà nhập khẩu nước ngoài trả chậm khi ký hợp đồng với doanh nghiệp Việt Nam và hỗ trợ lãi suất cho nhà nhập khẩu nước ngoài để thực hiện hợp đồng.
Hiện hầu hết ngân hàng đã đưa ra các chương trình cho vay tiêu dùng, với hạn mức cao nhất là 500 triệu đồng tại Ngân hàng Liên Việt (LienVietBank). Theo đó, cán bộ, nhân viên của các doanh nghiệp có thể vay vốn mà không cần tài sản bảo đảm và không cần bảo lãnh trả thay của công ty với hạn mức 500 triệu đồng trong thời hạn tối đa 36 tháng. Lãi suất cho vay sẽ được quy định trong từng thời kỳ và theo cơ chế lãi suất thỏa thuận với mức thấp nhất là 1% mỗi tháng.
Ngân hàng Xuất Nhập khẩu Việt Nam (Eximbank) cũng cho vay tối đa 500 triệu đồng nếu khách hàng có tài sản thế chấp bằng bất động sản và thu nhập ổn định. Hồ sơ được giải quyết trong vòng 48 giờ. Trong khi đó, ngân hàng Á Châu (ACB) cho vay trả góp để mua nhà trong 10-15 năm.
Ông Kiều Hữu Dũng nhận xét, trong thời điểm kinh tế khó khăn, tại nhiều nền kinh tế nhu cầu vay tiêu dùng của người dân tăng mạnh hơn cả khi kinh tế thuận lợi. Từ thời còn làm Vụ trưởng Vụ Các ngân hàng tại Ngân hàng Nhà nước, ông Dũng đã có các chuyến khảo sát tại châu Âu về tín dụng tiêu dùng. Kết quả cho thấy, khi kinh tế khó khăn, nguồn thu của các cá nhân từ lương giảm đi, trong khi chi tiêu cho các nhu cầu thiết yếu vẫn phải duy trì, vì thế, người ta có nhu cầu vay ngân hàng nhiều hơn.
"Tuy nhiên, cho vay tiêu dùng trong bối cảnh kinh tế khó khăn càng phải thận trọng, các ngân hàng phải phân loại khách hàng một cách rõ ràng, trên cơ sở đó xác định lãi suất và hạn mức cho vay phù hợp với khả năng chi trả của khách", ông Kiều Hữu Dũng nói. Theo nghiên cứu của ông Dũng, vào thời điểm kinh tế ổn định, nợ xấu trong mảng tín dụng tiêu dùng chỉ là 5-7%, nhưng khi kinh tế khủng hoảng, tỷ lệ này lên đến 15-20%.
Tuy nhiên, một cái khó với các ngân hàng Việt Nam hiện nay là chưa có dữ liệu về khách hàng cá nhân. Ở nước ngoài, nếu một khách hàng từng có sự cố ở một ngân hàng, khi đến một nhà băng khác, ông ta sẽ bị phát hiện ngay. Hiện Ngân hàng Nhà nước đã có Trung tâm tín dụng, nhưng thông tin mới dừng ở doanh nghiệp, chứ chưa có hồ sơ của các cá nhân.
Mặt khác, ngân hàng sẽ rất khó cho vay tiêu dùng nếu vẫn bị ràng buộc bởi cơ chế lãi suất cho vay trần như hiện nay. "Quy định lãi suất cho vay không được quá 150% lãi suất cơ bản chỉ nên áp dụng với những trường hợp cho vay dân sự ở bên ngoài ngân hàng, nhằm hạn chế "tín dụng đen", không nên áp dụng với các hợp đồng kinh tế", ông Kiều Hữu Dũng đề xuất.
Tuy nhiên, theo ông Vũ Quốc Huy, Viện phó Viện nghiên cứu chính sách phát triển (IDS), kích cầu tiêu dùng có thể còn khó hơn kích cầu đầu tư, bởi bối cảnh thị trường thế giới hiện nay cũng như đặc thù của kinh tế Việt Nam. Trước đây, kích cầu tiêu dùng bằng chính sách cung ứng tiền cho người dân chi tiêu là việc chưa có tiền lệ, nên có thể có vướng mắc khi thực hiện. "Người Việt Nam cũng không có thói quen vay tiền để chi tiêu như nhiều nước khác", ông Huy nhận xét.
Với tâm lý ưa tích lũy, cộng với việc kinh tế khó khăn, có thể mất việc làm, người Việt càng kém hào hứng với việc chi tiêu. Vì thế, ngay cả khi điều kiện không quá eo hẹp, nhiều người cũng muốn dành tiền cho các khoản tích lũy, hay làm ăn khác, thay vì mua sắm, ông Huy phân tích. Vì thế, theo ông, có thể kích cầu tiêu dùng gián tiếp qua việc đảm bảo công ăn việc làm cho người lao động, để họ có thu nhập ổn định và tăng chi tiêu.
Hiện khoảng 25% hoạt động của nền kinh tế Việt Nam xuất phát từ các hộ gia đình, trong đó nhiều trường hợp là doanh nghiệp phi chính thức không đăng ký kinh doanh, ví dụ trong các làng nghề. Vì thế, theo ông Vũ Quốc Huy, hỗ trợ các doanh nghiệp này là một bước giúp kích cầu tiêu dùng. "Túi tiền để duy trì sản xuất và tiêu dùng tại các doanh nghiệp này không tách bạch, mà thường là một. Khi sản xuất được bảo đảm, họ sẽ có một khoảng dành ra cho tiêu dùng", ông Huy phân tích. Tuy nhiên, để đảm bảo sản xuất và đầu ra cho sản phẩm, ông nhấn mạnh, thì duy trì được xuất khẩu trong bối cảnh cầu trên thị trường quốc tế sụt giảm cần nhiều nỗ lực.
Nhóm phóng viên