Thu hoạch mía tại Bình Phước. |
Cuối những năm 1980 đầu 1990, Hiệp hội Mía đường thế giới đã bắt đầu lên tiếng cảnh báo tình trạng cung vượt cầu, khiến giá giảm trong nhiều năm tiếp theo. Những cường quốc mía đường như Cuba đã xóa sổ một nửa số cơ sở sản xuất, Trung Quốc cũng đóng cửa trên 100 nhà máy…
Ông Nguyễn Thượng Tử, Giám đốc Nhà máy đường Quảng Bình: "Niên vụ 2002-2003 là lần đầu tiên Nhà máy đường chúng tôi hoạt động trên 40% công suất sau 5 năm liền chỉ đạt 6-7%. Cũng từ năm 2002, vùng nguyên liệu mía Quảng Bình mới đạt năng suất 46 tấn/ha so với 26 ha trước đó. Mọi khó khăn nay sắp được đẩy lùi thì được tin đề nghị đóng cửa. Nông dân nghe tin này họ đang đòi chặt bỏ mía" |
Lúc này, Việt Nam lại xây dựng Chương trình 1 triệu tấn mía đường/năm, với một đề án cụ thể dày 61 trang do Viện Quy hoạch và thiết kế nông nghiệp (nay là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) làm chủ. Mục tiêu là đến năm 2000, năng suất mía đạt 65-70 tấn/ha, thay 95% giống mới và từ năm thứ ba trở đi tất cả các nhà máy đều hoạt động 100% công suất. Văn bản còn viết: "Giá đường nước ta trong giai đoạn 1994-2004 có thể rẻ hơn các nước trong khu vực".
Sau đó, Chương trình 1 triệu tấn mía đường bắt đầu được khởi động bằng một tốc độ phi thường, số nhà máy từ 10 lên 44 trong vòng 4 năm (1994-1998). Một quan chức Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhận xét, những năm đó gần như ngày nào cửa phòng Bộ trưởng cũng có cán bộ chủ chốt các địa phương đến "ăn vạ" xin phê duyệt bằng được dự án nhà máy đường với tờ trình nói về tiềm năng của tỉnh mình. Bởi một thực tế là cứ có nhà máy sẽ có kinh phí xây dựng cơ bản cũng như thành tích về hiện đại hóa nông thôn.
Tại cuộc họp tổng kết 5 năm Chương trình mía đường mới đây, đại diện Viện Kiểm sát nhân dân tối cao khẳng định, có 15 nhà máy nhập thiết bị của Trung Quốc, khi lập dự án đã nêu tổng vốn thấp để được duyệt nhanh, lúc xây dựng thì từng bước mua thêm thiết bị, làm tăng rất nhiều vốn, điển hình có những dự án tăng thêm 50% giá trị. Còn theo đại diện Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, một số nhà máy quy mô nhỏ và vừa, mức vốn xây dựng quy định dưới 100 tỷ đồng nhưng thực tế vượt 130 tỷ đồng. Lý do lớn nhất là có quá nhiều sai phạm trong đấu thầu đầu tư, xây dựng. Sự thất thoát còn thể hiện ở việc nhiều nhà máy nhập dây chuyền của Trung Quốc thải ra (do chiến lược cắt giảm nhà máy) rồi khai đắt lên nhiều so với thực tế. Đến năm 2000, có tới 15 nhà máy xây dựng thời kỳ 1993-1994 còn nợ tiền mua thiết bị khoảng 275 tỷ đồng.
Theo Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, đến nay, nợ của chương trình mía đường đã lên đến 8.000 tỷ đồng, các nhà máy thua lỗ đến 2.400 tỷ đồng… cao ngang toàn bộ vốn đầu tư xây dựng cơ bản.
(Theo Tuổi trẻ)