Những năm gần đây, hiệp định lao động Việt - Czech được ký kết, hàng chục nghìn người Việt lại tìm cách sang đất nước tách ra từ Tiệp Khắc cũ này để tìm việc làm. Chi phí cho các công ty môi giới có khi tới cả chục nghìn đôla để được một suất sang Czech. Một số người đang sống ở Czech buôn bán kém cũng bỏ kinh doanh xin vào nhà máy làm việc.
Thật không may, khủng hoảng kinh tế từ năm 2008 nên các nhà máy đã buộc phải giảm nhân công, tỷ lệ thất nghiệp gia tăng, nhất là tỉnh Plzen (nơi có nhà máy bia nổi tiếng thế giới). Trong số đó có không ít người từ trong nước ra đi tìm cơ hội làm giàu, hy vọng sang nơi đất khách quê người sẽ trả được nợ, nay đang ở trong tình trạng tiến thoái lưỡng nan: ở Czech không có công ăn việc làm, về nước thì không có tiền, biết ăn nói sao với người thân.
Chính phủ Czech vừa quyết định triển khai chương trình trợ cấp 500 Euro và mua vé cho người VN không có công ăn việc làm về nước để tránh tình trạng gia tăng tội phạm, người thất nghiệp dễ bị lôi kéo buôn ma túy, trồng cần sa.
Bãi bán tượng các loại của người Việt tại biên giới Czech - Đức. Ảnh: T&P |
Cộng hòa Czech là đất nước có nhiều miền cao nguyên xinh đẹp với những tòa lâu đài cổ kính nằm ở trung tâm châu Âu. Thủ đô Praha lâu đời, nhiều tòa nhà lịch sử được xây dựng từ năm, bảy trăm năm trước. Trước đây Czech và Slovakia cùng chung làm một là Tiệp Khắc. Từ những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, khi khối Đông Âu tan rã và Tiệp Khắc tách riêng thành hai nước, thì người Việt chủ yếu sống ở Cộng hòa Czech. Hiện nay có chừng 60.000 người Việt trên tổng số khoảng 10,5 triệu dân Czech.
Nhiều người Việt sang lao động và học tập tại Czech đã ở lại sinh sống và kinh doanh trên đất nước này cho tới ngày nay. Chính phủ Czech khuyến khích thành lập doanh nghiệp tư nhân (Zivnost). Người nước ngoài xin được “Zivnost” thì có thể khai thuế và xin cư trú dài hạn theo luật pháp để phục vụ cho công việc kinh doanh. Vì vậy người Việt đã có điều kiện kinh doanh và cư trú hợp pháp.
Với truyền thống cần cù chăm chỉ làm ăn, lá lành đùm lá rách, người Việt tại Czech đã tiếp tục giới thiệu và đưa người thân sang nước này kinh doanh. Có những đại gia đình họ hàng lên tới hơn một trăm người.
Người Việt ở Czech chủ yếu kinh doanh bán hàng trên tất cả tỉnh thành, làng xã cũng như biên giới. Chỉ một huyện Cheb gần biên giới Đức với dân số trên 40.000 mà người Việt đã chiếm gần 7.000 người. Khách hàng phần lớn là người Đức sang du lịch, mua thuốc lá, mua xăng xe ôtô và quần áo may sẵn. Họ cảm thấy rất thích thú khi mua hàng giữa châu Âu mà được phục vụ như “thượng đế”.
Đường liên tỉnh Czech gần biên giới Đông Đức. Ảnh: T&P |
Người Việt không quản ngại khó khăn đứng bán hàng ở các “bâu” ngoài trời giá lạnh, (mùa đông châu Âu có khi đến -15 độ C). “Bâu” thường làm bằng gỗ không có cách nhiệt nên đứng bán hàng ở đó lạnh như ngoài trời, bâu chỉ che mưa nắng và phần nào của tuyết cùng gió rét.
Chai nước để trong “bâu” do lạnh quá đóng băng và phải hơ vào lò sưởi cho tan ra mới uống đuợc. Có người đứng lâu trời lạnh bị “cháy tai”, cước đỏ cả tay, chân phải đi 3,4 đôi tất và giày đông to xù xấu xí. Vất vả là vậy, không bao giờ kêu ca khổ sở, người bán hàng Việt chỉ mong kiếm được chút tiền và gửi về nhà cho người thân với niềm vui giúp đỡ gia đình hoặc làm vốn khi về nước. Tuy vậy nhiều năm trôi qua cũng chẳng mấy ai về.
Doanh nhân người Việt đã gây dựng được những trung tâm thương mại bán buôn và bán lẻ phục vụ cho hệ thống bán hàng rộng khắp của cộng đồng. Người chủ hàng thì “đánh hàng” từ Việt Nam, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ... người phân phối bán buôn trong các trung tâm thương mại như Sapa, HKH... Có người bán lẻ ở các cửa hàng nội địa, chợ biên giới Đức, Áo.
Thập niên 90, kẻ bán người mua tấp nập. Với phong cách phục vụ khách hàng tận tình của người Việt, hàng sang tới đâu bán hết tới đó.
Từ năm 2004, Cộng hòa Czech gia nhập cộng đồng chung Châu Âu, luật thắt chặt, kinh tế mở, tự do thương mại giữa các nước, cạnh tranh khốc liệt. Người Việt với mô hình nhỏ lẻ rất khó cạnh tranh với các tập đoàn đa quốc gia. Phương thức phục vụ tận tình, bán “hét” giá cao, mặc cả thoải mái, hàng vi phạm bản quyền của người Việt cũng dần bị lép vế bởi hệ thống siêu thị hàng nhiều, giá rẻ, lãi suất thấp và ăn theo số lượng.
Không chịu thất thế, nhiều người đã mạnh dạn thay đổi mô hình kinh doanh như: đầu tư quán ăn, quán “Herna” cho người đánh bạc với máy chơi, thuê cửa hàng kinh doanh bài bản hơn, mở hiệu sơn sửa móng tay... Tới nay đã có nhiều cửa hàng rộng cả nghìn m2 bán hàng hóa tổng hợp theo nhu cầu của dân cư trong vùng.
Mặc dù kinh doanh giảm sút, buôn bán khó khăn nhưng người Việt tại Czech vẫn chịu khó “năng nhặt chặt bị”, thu nhập tạm đủ duy trì cuộc sống và hy vọng giông tố sẽ qua, “sau cơn mưa trời lại sáng”, cố gắng “vượt cạn” cùng với sự phục hồi của kinh tế Châu Âu.
Praha 14/2
Phú Trần
* Chia sẻ câu chuyện kinh doanh của người Việt ở nước ngoài trong thời suy thoái kinh tế tại đây