Sữa không phải là một ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Ảnh: Anh Tuấn |
Theo ông Phong, quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm trên thị trường là trách nhiệm của quản lý thị trường cũng như nhiều ban ngành liên quan khác. Đây cũng là vấn đề bức thiết với người tiêu dùng nên quản lý thị trường luôn có kế hoạch theo dõi, kiểm tra và xử phạt những đối tượng vi phạm quy định bán hàng hoá không nhãn mác, vô bao bì không bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, hàng hoá không nguồn gốc... Tuy nhiên, ông thừa nhận lực lượng quản lý thị trường không thể đủ khả năng để quán xuyến được tất cả những gì đang diễn ra trên thị trường. "Chi cục chỉ có chức năng theo dõi những đối tượng có dấu hiệu nghi ngờ để bắt giữ, không thể kiểm tra từng đơn vị nhỏ lẻ, mặc dù vẫn biết hiện có rất nhiều tiểu thương buôn bán hàng hoá không nhãn mác", ông nói.
Hầu hết các cơ quan chức năng tại TP HCM đều cho rằng, việc quản lý sữa trên thị trường không phải là việc của riêng cơ quan mình, mà cần có sự quản lý liên ngành. "Sở Thương mại làm nhiệm vụ thương mại, không thể quản hết thị trường rất rộng lớn như TP HCM nên rất cần sự hợp tác của các ban ngành khác trong việc quản lý sữa", ông Trương Trung Việt, Phó giám đốc Sở Thương mại TP HCM, trả lời VnExpress. Ông thừa nhận, quản lý thị trường theo kiểu "nước lên thì bèo lên" và thiếu người như hiện nay không mang lại hiệu quả triệt để. Trong khi đó, theo ông Việt, TP HCM lại là một điển hình của thị trường hàng gian hàng giả trên cả nước.
Là một trong những đơn vị chịu trách nhiệm về chất lượng sữa lưu thông trên thị trường, song Viện Vệ sinh y tế công cộng thuộc Bộ Y tế cũng đành bó tay trước thực trạng hiện nay. Thực tế thì theo bác sĩ Nguyễn Xuân Mai, Viện phó Viện Vệ sinh y tế công cộng, với sữa bán ngoài thị trường do tư nhân mua nguyên liệu về pha chế thủ công và bán thì không thể kiểm soát được chất lượng. Kể cả có kiểm tra thì 1 tiếng sau bà con lại bày bán tiếp. Ông Mai còn tỏ ra khắt khe cả với sản phẩm chính hãng khi cho rằng, hàng nguyên liệu nhập khẩu đã qua kiểm tra, được đưa vào các cơ sở, nhà máy chế biến để ra thành phẩm thì khi đưa ra thị trường cũng khó kiểm soát được chất lượng. "Viện Vệ sinh y tế công cộng chỉ có thể kiểm soát được những loại sữa thành phẩm và nguyên liệu được nhập khẩu chính ngạch, còn hàng phi mậu dịch không thể", ông Mai nói.
Ông Lê Trường Giang, Phó giám đốc Sở Y tế TP HCM, phân cấp quản lý hết sức rạch ròi: "Các loại sữa ngoại đăng ký và công bố chất lượng sản phẩm do Cục vệ sinh an toàn thực phẩm của Bộ Y tế quản lý, nhập khẩu cũng phải qua cơ quan kiểm định của Bộ. Sở Y tế chỉ là cơ quan thừa hành. Nếu có sự việc xảy ra, đáng ghi nhận trên địa bàn sẽ báo cáo cấp trên, phát hiện nghi ngờ sẽ lấy mẫu gửi Bộ. Đối với mặt hàng sữa, Sở chỉ thanh tra khi có nhu cầu".
Tuy nhiên, ông Nguyễn Văn Dũng, cán bộ Cục Vệ sinh An toàn thực phẩm, lại cho rằng cơ quan chức năng có quyền hạn xử lý tại chỗ chỉ có lực lượng quản lý thị trường, quyền hạn của thanh tra y tế bị giới hạn. Ông Dũng cho biết, bộ phận thanh tra an toàn thực phẩm của Sở Y tế chỉ có 1-2 người, còn các đội thuộc quận, huyện thì chưa có. Ở Trung tâm y tế dự phòng có được 5, 7 người thì phải làm những công việc khác đã hết thời gian. Dưới quận, huyện, đội y tế dự phòng chỉ có vài ba người mà thực hiện đến 16 chương trình quốc gia, thì không thể kiểm tra xuể thị trường quá rộng.
Theo bà Trần Thị Bích Dương, Đội phó Đội quản lý thị trường chống hàng giả 3A, thuộc Chi cục quản lý thị trường TP HCM, việc vô bao đóng gói cho sữa của các cơ sở là đúng, vì người tiêu dùng không thể mua một lúc cả bao 25 kg sữa về dùng được. "Vấn đề là cơ sở vô bao đóng gói đó phải tuân thủ đúng quy định pháp luật về công bố chất lượng sữa, thực hiện đúng quy chế dán nhãn", bà Dương nói. Tình trạng này xuất phát từ việc "ngành sữa không phải là ngành kinh doanh có điều kiện, trước kia phải đăng ký chất lượng còn nay chỉ cần công bố chất lượng. Do đó đòi hỏi tính tự giác của cơ sở kinh doanh sữa", bà Dương nói tiếp.
Chí ít, các cơ quan thống nhất ở một điểm: Trách nhiệm về chất lượng sữa là của doanh nghiệp. "Cục cấp giấy chứng nhận kiểm nghiệm chất lượng cho các cơ sở kinh doanh sữa thì họ phải có trách nhiệm với chất lượng hàng hóa, bảo vệ thương hiệu của mình", ông Nguyễn Văn Dũng nhấn mạnh.
Song theo ông Lê Viết Hà, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Hancofood, c
ác trung tâm kiểm nghiệm của Việt Nam hiện nay rất thiếu thiết bị kiểm tra thành phần dinh dưỡng trong sữa. Ông cho biết thêm, khi pha thêm những dưỡng chất thuộc dạng đặc biệt có trong sữa như DHA, Taurine... các công ty sữa đều phải thuê trung tâm kiểm nghiệm của nước ngoài tại Việt Nam, hoặc gửi sản phẩm ra nước ngoài kiểm nghiệm.Phóng viên VnExpress đã thử mang 2 kg sữa bột giá rẻ mua tại chợ Bình Tây đến các Trung tâm kiểm nghiệm tại TP HCM. Bà Diệp Mỹ Phượng, Phòng nhận mẫu Khoa phân tích thí nghiệm thuộc Trung tâm tiêu chuẩn đo lường chất lượng khu vực phía Nam (Trung tâm 3), cho biết: "Với những thành phần đặc biệt như DHA, vitamine D, Trung tâm 3 không có thiết bị kiểm nghiệm". Còn Phó trưởng Khoa kiểm nghiệm vệ sinh an toàn thực phẩm Trung tâm y tế dự phòng Nguyễn Thị Từ Minh thì nói: "Khoa chỉ kiểm nghiệm được thành phần Lipid và Protid, còn các loại vitamine thì không có thiết bị kiểm tra". Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm ở số 2 Nguyễn Văn Thủ có thể kiểm nghiệm chất lượng cho người tiêu dùng, "nhưng thiết bị ở đây vẫn không đủ để kiểm tra tất cả", bà Phượng hướng dẫn.
Chi phí cho việc kiểm tra, phân tích (test) thành phần sữa cũng khá tốn kém. Tại hầu hết các trung tâm kiểm nghiệm, một test vitamine A hoặc C chi phí 400.000 đồng/lần, 70.000 - 80.000 đồng/lần test lipid hay protid... Chi phí này tại Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm cao hơn khoảng 10%. Trong sữa có rất nhiều vi chất dinh dưỡng nên tổng chi phí kiểm nghiệm sẽ rất cao. "Người tiêu dùng khó có thể trang trải những chi phí này nếu tự mang sữa đi kiểm tra. Thực tế, chủ yếu sữa là do nhà sản xuất hoặc nhập khẩu mang đến kiểm tra chất lượng sản phẩm tại các trung tâm kiểm nghiệm", một chuyên viên cho biết.
"Vấn đề còn lại của sữa thật hay giả là phụ thuộc vào lương tâm của người bán hàng và quản lý của các cơ quan chức năng", ông Lê Viết Hà nhận định.
Bác sĩ Mai đề nghị kết hợp 3 lực lượng hải quan, quản lý thị trường và công an cửa khẩu, đường biên để giám sát hàng tiểu ngạch. Còn y tế và quản lý thị trường tăng cường giám sát hơn nữa công đoạn sản phẩm đưa ra bán trên thị trường. Bà Bích Dương thì nói: "Thanh kiểm tra, kể cả kiểm tra liên ngành phải thường xuyên, chủ động thì hiệu quả cao hơn. Tránh trường hợp phát hiện ngoài thị trường rồi mới kiểm tra thì biện pháp ngăn chặn sẽ không cao". Nhưng ông Dũng cho biết kinh nghiệm: "Tổ chức các đoàn kiểm tra liên ngành rất nhiêu khê và mất nhiều thời gian".
Quản lý thị trường TP HCM đã có những động thái tương đối tích cực sau loạt thông tin về sữa không nhãn mác trên thị trường của VnExpress. "Chi cục sẽ có nhiều biện pháp kiểm tra mạnh hơn các đơn vị sản xuất, vô bao đóng gói cũng như việc bán hàng hoá không nhãn mác trên thị trường, nhằm đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng. Những người vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật", ông Huỳnh Tấn Phong cho biết.
Nhóm phóng viên
Kỳ II: Dễ dãi, người tiêu dùng tặc lưỡi mua sữa