Sai biệt giữa thời hạn giao đất và quy hoạch đang đẩy rất nhiều doanh nghiệp vào thế mất ổn định. Từ năm 1989 đến nay, Công ty Cổ phần Nhựa Sài Gòn đã phải di dời tổng cộng 3 lần. Giám đốc công ty cho hay, nhà xưởng, thiết bị mới lắp đặt được 4 năm lại phải tháo dỡ trong khi khấu hao thiết bị của ngành nhựa là 10 năm. Hiện nay, công ty đang vận hành nhà máy của mình tại khu Công nghiệp Tân tạo, TP HCM nhưng ban lãnh đạo công ty rất lo lắng vì có nguồn tin rằng Khu công nghiệp Tân Tạo sẽ được thay đổi quy hoạch thành khu dân cư vào năm 2010.
Thông thường, quy hoạch sử dụng đất được xác định là 10 năm, có thể điều chỉnh sau 5 năm, trong khi đó thời hạn giao đất cho các dự án đầu tư của doanh nghiệp là 50 năm. "Nhiều doanh nghiệp phải di dời và chịu thiệt hại do thay đổi quy hoạch trong khi đó đơn giá bồi thường, mức độ đền bù cho các doanh nghiệp rất thấp, không đủ bù đắp các thiệt hại và chi phí doanh nghiệp phải gánh chịu", ông Phạm Huy Thưởng, Giám đốc công ty Phát triển hạ tầng Hà Nội, cho biết.
Do phải gánh chịu rủi ro từ thay đổi, điều chỉnh quy hoạch, các doanh nghiệp thường có tâm lý phải lựa chọn phương án đầu tư ngắn hạn, không bền vững. Hệ quả là hiệu quả khai thác đất đai không đạt mức tối ưu. Trước thực trạng này, các doanh nghiệp đề nghị kéo dài kỳ quy hoạch sử dụng đất bằng với thời hạn giao đất (50 năm), đồng thời dự thảo nghị định cần có những điều khoản đảm bảo quyền lợi của doanh nghiệp trong trường hợp phải di dời do thay đổi quy hoạch.
Tình trạng thiếu minh bạch trong các quy định của pháp luật liên quan đến hồ sơ xin cấp đất, thuê đất cũng gây bức xúc cho doanh nghiệp. Trường hợp của Công ty TNHH Nam Tường là một ví dụ. Công ty đang triển khai dự án xây dựng khu công nghiệp tập trung tại huyện Bình Chánh. Ông Lưu Nam Tường, Giám đốc công ty cho biết, để giải phóng xong mặt bằng, công ty mất đến 3 năm kể từ khi nộp hồ sơ xin thuê đất. Hồ sơ xin cấp đất không chỉ là 6 loại giấy tờ, mà trong quá trình xin cấp đất Nam Tường đã phải tiếp xúc, thỏa thuận với 8 cơ quan chính quyền khác nhau, từ UBND xã cho đến Sở Địa chính, Sở Quy hoạch - Kiến trúc cho đến UBND TP HCM.
Theo Dự thảo Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Đất đai, Sở Tài nguyên Môi trường sẽ là cơ quan đầu mối giải quyết hồ sơ xin cấp, thuê đất cho các dự án đầu tư của doanh nghiệp, có thẩm quyền thẩm định dự án đầu tư. Tuy vậy, Dự thảo không chỉ rõ cơ quan này sẽ thẩm định những vấn đề gì đối với dự án và doanh nghiệp cần phải giải trình những yếu tố nào trong hồ sơ thẩm định. Ông Trần Vũ Hải, Giám đốc Văn phòng Luật sư Hà Nội đề nghị nêu rõ các tiêu chí thẩm định, điều kiện hồ sơ cần phải đáp ứng, danh mục giấy tờ, thông tin, dữ liệu doanh nghiệp phải cung cấp cho Sở Tài nguyên Môi trường.
Cơ chế “một cửa” từng được đánh giá là điểm tiến bộ nhất của dự thảo song các doanh nghiệp cho là không có tính khả thi. Trong toàn bộ quá trình thực hiện thủ tục, doanh nghiệp chỉ phải tiếp xúc với đầu mối duy nhất là Sở Tài nguyên - Môi trường. Dự thảo nghị định không đề cập đến sự tham gia hoặc phối hợp của bất kỳ Sở, ban ngành nào khác tại địa phương trong thẩm định, cấp đất cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, UBND các tỉnh, thành phố lại ra quyết định cấp đất trên cơ sở tham khảo ý kiến của nhiều sở, ngành có liên quan. Việc thiếu quy định đề cập đến sự tham gia hoặc mối quan hệ phối hợp giữa Sở tài nguyên Môi trường và các ban ngành khác trong quá trình xem xét thẩm tra, thực hiện thủ tục cấp đất cho các dự án đầu tư sẽ dẫn tới các doanh nghiệp phải phải thực hiện hàng loạt những cuộc vận động “không chính thức”. "Đây là nguy cơ gây tốn kém về thời gian và chi phí của doanh nghiệp trong quá trình xin thuê, cấp quyền sử dụng đất", ông Thưởng nhận xét.
Những quy định về giải phóng mặt bằng cũng chưa giành được sự hưởng ứng của các doanh nghiệp. Đây là khâu hay gây ách tắc nhất trong quá trình doanh nghiệp xin thuê đất, cấp đất lại không được quy định thời hạn cụ thể. Dự thảo Nghị định chỉ quy định UBND cấp quận, huyện có trách nhiệm thực hiện giải phóng mặt bằng, không nêu rõ việc giải phóng mặt bằng này phải được thực hiện trong thời hạn bao lâu.
Ý kiến các doanh nghiệp đều thống nhất là Chính phủ cần thành lập Tổ công tác thi hành Luật Đất đai nhằm đốc thúc thực hiện những điểm mới hợp lý của Luật và ghi nhận những vướng mắc của người dân cũng như doanh nghiệp về pháp luật đất đai để kiến nghị cơ quan chức năng có biện pháp tháo gỡ kịp thời.
Ông Đặng Đức Đàm, Phó trưởng ban nghiên cứu của Thủ tướng cho biết sẽ ghi nhận những kiến nghị của doanh nghiệp và chuyển đến Thủ tướng xem xét trước khi Nghị định được phê duyệt.
Phong Lan